Okres adolescenci dzieli się na trzy fazy: okres wczesnego dorastania przypadający na 11 – 13 r. ż., środkową fazę dorastania (14 -16 r.ż.) oraz późną adolescencję (17 -19 r.ż.). Jest to podział umowny i ma charakter poglądowy, w rzeczywistości ulega on indywidualizacji, gdyż początek tej fazy rozwoju związany jest z pojawieniem się oznak dojrzewania a koniec z podjęciem dorosłych zadań (Namysłowska, 2016).

W każdy etap rozwoju wpisane są nowe zadania, których realizacja świadczy o pomyślnym przejściu przez dany okres życia. Wiążą się one z podejmowaniem kolejnych ról społecznych oraz zmianą w obrębie dotychczasowo pełnionych oraz opanowaniem nowych umiejętności i wiedzy (Wycisk, Ziółkowska 2010). Zadania rozwojowe warunkowane są wewnętrznie jak i zewnętrznie. Zależą od rozwoju biologicznego, osobistych wartości i zasobów oraz wymagań i oczekiwań otoczenia. Pomyślna realizacja zadań wiąże się z poczuciem satysfakcji i zadowolenia, oraz stanowi wyznacznik osiągnięcia sukcesu na kolejnym etapie rozwoju. Niepowodzenia w tym zakresie są źródłem frustracji, generują lęk, poczucie dezaprobaty w oczach społeczeństwa a w konsekwencji zaniżenia samooceny (Ostafińska – Molik, 2014).

Havighurst (za: Wycisk, Ziółkowska, 2010) wyróżnia następujące indywidualne zadania rozwojowe:

• Osiągnięcie osobistej niezależności w sferze emocjonalnej, ekonomicznej i społecznej.
• Osiągniecie dojrzalszych więzi z rówieśnikami obojga płci.
• Ukształtowanie się roli właściwej dla płci.
• Akceptacja siebie, własnego wyglądu oraz posiadanie umiejętności chronienia własnego organizmu.
• Wybór drogi zawodowej.
• Przygotowanie się do życia w związku z drugą osobą i roli rodzica.
• Dążenie i rozwijanie postawy odpowiedzialności społecznej oraz zachowania akceptowanego społecznie.

 

Brzezińska wyróżnia cztery kategorie zadań rozwojowych w okresie adolescencji (za: Brzezińska, Appelt, Ziółkowska, 2016):

• Akceptacja swojego wyglądu, przynależności do płci. Utrudnienia realizacji zadań w tym zakresie są wynikiem utraty kontroli nad przemianami we własnym ciele oraz z rozbieżnościami pomiędzy wyglądem własnego ciała a wymogami kulturowymi. W dużej mierze dotyka to dziewcząt oraz młodych kobiet i jest źródłem negatywnej samooceny własnej fizyczności.
• Funkcjonowanie społeczne związane z uzyskaniem niezależności emocjonalnej, umiejętnością podejmowania autonomicznych decyzji i ponoszenia ich skutków.
• Przygotowanie się do podjęcia pracy i osiągnięcia niezależności finansowej.
• Wykształcenie dojrzałego systemu wartości i norm etycznych oraz podjęcie pełnego życia społecznego i publicznego.

Realizacja zadań rozwojowych zależy w dużej mierze od rozwiązania i przebiegu kryzysu adolescencyjnego. Kryzys osobowości pojawiający się w tym okresie jest niezwykle trudnym zjawiskiem, gdyż zawodzą dotychczasowe sposoby zaspokajania własnych potrzeb i istnieje konieczność wypracowania nowych form adaptacyjnych. Niepowodzenie w pokonaniu tego kryzysu niesie za sobą konsekwencje w dorosłym życiu począwszy od generowania trudności natury emocjonalnej, relacyjnej do poczucia osamotnienia i braku sensu życia (Wycisk, Ziółkowska 2010).

Przebieg kryzysu adolescencyjnego (za: Wycisk, Ziółkowska 2010, Brzezińska, Appelt, Ziółkowska, 2016):

• Konflikt wewnętrzny polegający na niezgodności pomiędzy własnymi oczekiwaniami względem samego siebie a oczekiwaniami otoczenia. Zależy on od indywidualnych aktualnie posiadanych zasobów młodego człowieka powstałych na bazie doświadczeń wyniesionych z poprzednich stadiów rozwojowych.
• Doświadczenie napięć w sferze cielesnej, psychicznej i społecznej zmierzające w kierunku przywrócenia homeostazy poprzez mobilizację do wykonania stojących przed adolescentem zadań. Jeżeli nastolatek identyfikuje kryzys jako zagrożenie dochodzi do destabilizacji emocjonalnej oraz dezintegracji, co z kolei doprowadza do zaburzenia w funkcjonowaniu.
• Poszukiwanie rozwiązań problemu (proces eksploracji) poprzez poznanie swoich zasobów, zasobów otoczenia, własnych relacji z innymi oraz podejmowania ważnych życiowych decyzji.
• Reorganizacja osobowości polegająca na zdobyciu nowych kompetencji, opanowaniu nowych sposobów działania i radzenia sobie z trudnościami i sytuacjami życiowymi.

Bogusława Nidecka